De storing bij Facebook weerhield mensen er maandagavond niet van om tegen beter weten in toch steeds Instagram, WhatsApp en Facebook te openen. Duimen van gebruikers leken er als vanzelf naartoe te gaan, zelfs toen de apps niet werkten. “Maar een paar uur per dag zonder sociale media zou eigenlijk normaal moeten zijn”, zegt gedragspsycholoog Bjarne Timonen.
De psycholoog vergelijkt het met een bak snoepjes die voor je neus op tafel staat. “Bijna automatisch grijp je steeds naar die bak om een nieuw snoepje te pakken, zonder daar heel erg over na te denken.”
Maar in tegenstelling tot een snoepkom raken sociale media nooit leeg. Bij elke verversing is er iets nieuws te zien. Als vrienden niets hebben geplaatst, dan zorgen algoritmes van de apps er wel voor dat gebruikers iets krijgen voorgeschoteld wat aansluit bij hun persoonlijke interesses.
Dat werkt belonend, zegt Timonen. “Instagram is een soort fruitmachine. Je weet niet wat er komt. Iets leuks, iets grappigs of iets schokkends. Daardoor blijft je brein geprikkeld en blijf je scrollen.”
We zitten dagelijks anderhalf uur op sociale media
In Nederland maken volgens het Nationale Social Media Onderzoek 2021 van Newcom zo’n 13,7 miljoen mensen gebruik van sociale media. WhatsApp is het populairst: 9,8 miljoen mensen loggen daar dagelijks in (tegenover 9,3 miljoen aan het begin van 2020). Op Facebook komen elke dag 7,3 miljoen Nederlanders en op Instagram zo’n 3,7 miljoen.
Nederlanders spenderen gemiddeld 97 minuten per dag aan sociale media. Vooral jongeren in de leeftijd van vijftien tot negentien jaar zijn meer sociale media gaan gebruiken. In 2021 lieten ze weten 160 minuten per dag op de apps te zitten, tegenover 143 minuten een jaar eerder. In hogere leeftijdscategorieën is het aantal minuten dat op sociale media wordt doorgebracht stabieler.
Bij een massale storing zoals die van deze week bij Facebook moeten we gedwongen afkicken, zegt de gedragspsycholoog. “Het grootste deel van de communicatie verloopt via sociale media, dus dit voelde weer een beetje zoals de lockdown. Ineens waren we aangewezen op het sturen van sms’jes, wat vergeleken met appen voelt alsof je rooksignalen stuurt.”
Sociaal geaccepteerde gedragsverslaving lastig te doorbreken
Uiteindelijk duurde de storing zo’n zes uur. “Dat viel wel mee”, zegt Timonen. “Eigenlijk zou het normaal moeten zijn, een paar uur zonder sociale media.” De psycholoog zegt dat we massaal gedragsverslaafd zijn aan sociale media. En hoe meer een verslaving door de maatschappij wordt omarmd, des te lastiger het is om er een einde aan te maken. “Mensen vinden het bijna gek als je in de trein níét op je telefoon kijkt.”
De problemen zijn bekend, maar toch blijkt het lastig om het gedrag te doorbreken. Om minder afhankelijk te zijn van een telefoon, moeten mensen zelf beginnen met een ‘socialemediadetox’. “Spreek bijvoorbeeld met jezelf af om na het avondeten niet meer op je telefoon te kijken”, zegt de psycholoog. “Ga een stukje wandelen, lezen of voer eens een gesprek met je partner op de bank in plaats van met het hele gezin naar de telefoon te staren.”
Volgens Timonen kunnen sociale relaties echt lijden onder de smartphone. “Gesprekken worden oppervlakkiger en minder plezierig als de mobiel tussen mensen in ligt. Leg hem dan ook niet op tafel, maar stop hem in je tas; houd ‘m uit het zicht.” En er zijn ook trucs om bepaalde apps minder te gebruiken. “Je kunt op je telefoon tijdslimieten instellen. Dat helpt ook al.”